Różnica między ochroną a opieką nad zabytkami jest zasadnicza. Ochronę sprawuje Państwo, roztaczając parasol ochronny poprzez stworzenie systemu prawnego. Główną, obowiązującą ustawą jest Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003 nr 162 poz. 1568, z późniejszymi zmianami). Określa ona cztery formy ochrony zabytków. Są to: wpis do rejestru zabytków, wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego i ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
Ustawa jest solidnie napisana, a w przystępnej formie znajduje się tutaj: Ustawa.
Ochronę nad zabytkami sprawuje Państwo, a opieka spoczywa na właścicielu/zarządcy nieruchomości. Opieka nad zabytkami – obowiązki właściciela – zostały rozpisanie w pierwszym rozdziale ustawy, która określa je jako następujące czynności: naukowe badania i dokumentowanie zabytku, prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, zabezpieczenie i utrzymanie zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, korzystanie z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, popularyzowanie i upowszechnianie wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.