Posiadanie budynku zabytkowego wiąże się z wynikających z ustawy obowiązków specjalnej opieki nad takim obiektem. Ustawa o ochronie i opiece nad zabytkami definiuje je jako wykonywanie badań i dokumentowania go, prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych, zabezpieczenia i utrzymywania w jak najlepszym stanie, korzystanie z zabytkowego budynku w taki sposób, aby zachować jego wartość, oraz popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku. W stosunku do nieruchomości niewpisanej do rejestru zabytku, wiąże się to z większymi kosztami utrzymania, czy prowadzenia robót budowlanych. Nawet na etapie projektowym koszta będą większe z uwagi na konieczność wykonania dodatkowych opracowań – jak badania architektoniczne, czy program prac konserwatorskich. Państwo nakładając na posiadacza powyższe obowiązki, stara się jednocześnie rekompensować konieczność wyższych wydatków na opiekę nad obiektem poprzez dofinansowanie koniecznych do wykonania prac.
Dofinansowania do prac pochodzą z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Na otrzymanie dotacji są dwie drogi. Pierwsza to dotacja na wykonanie planowanych prac – w bieżącym roku, lub następnym. Druga droga to refundacja poniesionych nakładów – w terminie do 3 lat od przeprowadzonych prac. Uwaga: Jeśli prace zostały dofinansowane, ale będzie konieczność wykonania ich ponownie – mogą być ponownie dofinansowane, ale po upływie 10 lat od otrzymania poprzedniej dotacji. Istnieje za to możliwość otrzymania w jednym roku dotacji np. na wykonanie izolacji przeciwwodnych, kolejnego roku np. na remont dachu, a kolejnego roku znowu na inne prace – np. wymianę stolarki.
Zakres prac na które możemy uzyskać dofinansowanie jest szeroki i w zasadzie wyczerpuje możliwości dzięki którym budynek będzie utrzymany w dobrym stanie. Są to kolejno - od prac przedprojektowych i projektowych – ekspertyzy techniczne i konserwatorskie, badania architektoniczne lub konserwatorskie, wykonanie dokumentacji konserwatorskiej, wykonanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich, wykonanie projektu architektoniczno – budowlanego, wykonanie projektu odtworzenia wnętrz – poprzez prace konserwatorskie i zabezpieczające – zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie zabytkowej substancji, stabilizację konstrukcji , odnowienie, uzupełnienie, lub odtworzenie tynków, przywrócenie historycznej kolorystyki elewacji, odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, renowacja lub odtworzenie stolarki okiennej, drzwiowej, więźby dachowej, pokrycia dachu, rynien i rur spustowych – po modernizacje obiektu – jak modernizacja instalacji elektrycznej w zabytku drewnianym, lub częściowo drewnianym, wykonanie izolacji przeciwwilgociowych, wykonanie instalacji antywłamaniowej, przeciwpożarowej, czy odgromowej.
Poza pracami, dofinansowanie można uzyskać również na materiały budowlane i konserwatorskie.
Uwaga praktyczna: Na prace przedprojektowe i projektowe – jak ekspertyzy, badania, programy prac, czy projekty – uzyskamy dofinansowanie wyłącznie wtedy, kiedy są wykonywane „w pakiecie” z robotami budowlanymi przy zabytku. Nie otrzymamy dofinansowania tylko na wykonanie np. ekspertyzy. Wniosek musiałby zawierać ekspertyzę + roboty przy zabytku. Np. „dofinansowanie wykonania ekspertyzy konstrukcyjnej i wzmocnienia murów”, lub „badania architektoniczne i remont elewacji” i tym podobne zestawienia niezbędnych do wykonania prac.
Z programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona Zabytków”, na powyższe prace można otrzymać dotację w wysokości do 50% - na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych. W przypadku obiektu który posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową, lub jeśli konieczne prace są złożone pod względem technologicznym, lub jeśli nasz zabytek żeby przetrwał, wymaga bezzwłocznego rozpoczęcia prac – kwota dofinansowania to do 100% nakładów. Minimalna kwota dofinansowania, to 25 000 złotych.
Jeśli otrzymamy dotację, ale jej nie wykorzystamy, lub wykorzystamy ją niezgodnie z celem na który została udzielona, to musimy liczyć się z konsekwencjami. W takim przypadku kwota dofinansowania zostanie zwrócona wraz z odsetkami, na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Jak widać, Państwo stara się zachęcać do dbania o zabytki i rekompensować konieczność ponoszenia wyższych kosztów utrzymania budynków wpisanych do rejestru zabytków, na przejrzystych, uczciwych zasadach.
Temat jest obszerny, więc o tym jak składać wniosek, co powinien zawierać i jak wyglądają terminy i procedury wyjaśniam w poniższym artykule: Jak uzyskać dofinansowanie - jak załatwić sprawę - krok po kroku